Στην κρίση αυτή, όπως συμβαίνει άλλωστε σε κάθε κρίση, αποκαλύφθηκαν μερικά από τα πιο σταθερά, τα πιο βασικά χαρακτηριστικά που διαθέτουν άνθρωποι αλλά και κοινωνικοί οργανισμοί (ιδρύματα, οργανώσεις, φορείς, θεσμοί κ.λπ.). Απαριθμούμε μερικές από αυτές τις «αποκαλύψεις» (όχι δηλαδή πως δεν ήταν γνωστές), που σημαίνουν και την κατάρρευση αντίστοιχων μύθων
Πριν απ’ όλα καταρρίφθηκε ο μύθος ότι οι νεοφιλελεύθεροι είναι αντικρατιστές. Οι νεοφιλελεύθεροι, όπως και οι εκπρόσωποι κάθε άλλης αστικής ιδεολογίας δεν είναι ούτε ούτε κρατιστές ούτε αντικρατιστές. Ή μάλλον είναι πότε κρατιστές, πότε αντικρατιστές, ανάλογα τι θέματα θέτει η ημερήσια διάταξη, ανάλογα δηλαδή με το τι συμφέρει τη διατήρηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, όπως εκφράζεται μέσα από τις πιο βολικές λύσεις για τα επικρατούντα τμήματα του κεφαλαίου. Γίνονται ανικρατιστές όταν πρόκειται να εκποιηθεί η δημόσια περιουσία που δημιουργήθηκε με τη φορολογία των εργαζόμενων και γίνονται πάλι κρατιστές όταν μόνο δια του κράτους μπορούν να εξασφαλιστούν χρήματα από τον κρατικό προϋπολογισμό για το συμφέρον των επιχειρήσεων, κι όχι όλων, προκειμένου να μην καταρρεύσουν ως ιδιωτικές. Το θέμα δεν είναι να γίνουν ή να μείνουν δημόσιες, αλλά να μείνουν ή να γίνουν ιδιωτικές. Πάσει θυσία.
Κι αν αυτό είναι σταθερή τάση γενικά στον καπιταλισμό, είναι ακόμα πιο έντονη και χαρακτηριστική, υπερβαίνοντας ακόμα και τα όρια της αξιοπρέπειας, της ευπρεπούς πειστικότητας, της αισθητικής σοβαρότητας, και, εν τέλει, της τυπικής λογικής στις χώρες του περιφερειακού, κομπραδόρικου, κρατικοδίαιτου καπιταλισμού. Μας θυμίζει κάτι, τι κάνει νιάου- νιάου στα κεραμίδια;
Ο κορονοϊός, ο Έμπολα, το AIDS, ο SARS και άλλες ασθένειες είναι η μέγιστη απειλή για όσους έχουν ένα πιάτο φαϊ να φάνε και ένα σπίτι να κοιμηθούν, με καθαρό νερό και ηλεκτρικό ρεύμα. Αντίθετα, για μεγάλα τμήματα σε άλλα μέρη της γης ο μεγαλύτερος εχθρός δεν είναι ο κορονοϊός αλλά η πείνα. Αν εκατομμύρια Ευρωπαίων, Αμερικανών και άλλων κλείνονται στα σπίτια τους για πολλές εβδομάδες επειδή φοβούνται (και ορθώς) τον κορονοϊό, για εκατομμύρια άλλους στην Ινδία, σε άλλες χώρες της Ασίας και της Αφρικής ή της Κεντρικής και Ν. Αμερικής ο μεγαλύτερος εχθρός είναι η πείνα.
Πήραμε μια ιδέα τι σημαίνει αυτό, όταν πολλοί κάτοικοι πόλεων της Β. Ιταλίας βγήκαν από τα σπίτια τους για να λεηλατήσουν καταστήματα τροφίμων μιας και χωρίς χρήματα να αγοράσουν τα αναγκαία ήταν βέβαιος ο θάνατος από την πείνα, αλλά μια έξοδος για λεηλασία τροφίμων δεν ήταν και βέβαιος θάνατος από κορονοϊό. Στην πρώτη περίπτωση ήταν 100% βέβαιο το ταξίδι στο επέκεινα. Στη δεύτερη, στη χειρότερη περίπτωση είχαν 85% πιθανότητες να επιβιώσουν. Στην Ελλάδα ζήσαμε μια ντροπή που ίσως δεν έζησαν αλλού. Κρατικά όργανα να δίνουν κλήσεις των 150€ σε αστέγους γιατί δεν έκαναν πράξη το «μένουμε σπίτι». Πέρα από την ανοησία της , η εν λόγω πράξη (να τιμωρείς επειδή δεν είναι σπίτι αυτός που δεν έχει σπίτι) προδίδει απίστευτων διαστάσεων φθόνο και μοχθηρία, αν δεν υποκρύπτει «τακτοποίηση» λόγω «αρρύθμιστης προϊστορίας» του προβλήματος με συγκεκριμένα άτομα στην πόλη.
Οι κακομαθημένοι Έλληνες, οι τεμπέληδες Έλληνες, οι απείθαρχοι Έλληνες ήταν σταθερά το μοτίβο των ανεξάρτητων αλλά και των εξαρτημένων μεταβλητών της εξάρτησης, δηλαδή των δυτικών επικυρίαρχων και των εγχώριων ελίτ που ήταν ή γίνονταν ελίτ εξ αιτίας της οικονομικής και πολιτικής εξάρτησης από κράτη και πολυεθνικές. Η επιχείρηση «φτωχοποίηση έναντι δημόσιου πλούτου» κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στηρίχθηκε ιδεολογικά κατά πολύ σε αυτό το επιχείρημα. Κι όμως σε αυτήν την υγειονομική κρίση, χωρίς ιδιαίτερη επιτήρηση, χωρίς καταστολή, οι περισσότεροι συμπολίτες μας έδειξαν εξαιρετική πειθαρχία που ήταν ορατή με γυμνό μάτι, κάτι που απέτρεψε την πρόθεση επιβολής αυστηρότερων μέτρων όταν κάποια στιγμή διαφάνηκε κάτι τέτοιο.
Φυσικά έπαιξε μεγάλο ρόλο ότι οι οδηγίες για την τήρηση των μέτρων περιορισμού πήραν τη μορφή ιατρικών συμβουλών που βγήκαν μειλίχια και παραινετικά από το στόμα του επικεφαλής ειδικού και όχι από εκείνο ενός σερίφη με ή χωρίς γκλομπ και στολή. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και ένα άλλο γεγονός. Ο μεγάλος φόβος λειτούργησε θετικά για την τήρηση των μέτρων. Το κοινό στην Ελλάδα εμπιστεύεται περισσότερο τον εαυτό του και τις δικές του ενέργειες εν σχέσει με την εμπιστοσύνη που δείχνει στα κοινωνικά συστήματα όπως λ.χ. αυτό της υγείας. Εν μέρει εξ αιτίας του υπολείμματος παραδοσιακής νοοτροπίας στην ελληνική κοινωνία, εν μέρει λόγω της γνώσης που έχει για την κατάσταση του ΕΣΥ. Εννοείται πως δεν υποτιμάμε, ούτε και πρέπει, το ρόλο άλλων παραγόντων (π.χ. έγκυρων ΜΜΕ, απουσία κομματικού ανταγωνισμού επί του ζητήματος κ.ά.), απλά εδώ αναδεικνύουμε την αντίδραση του κοινού που συμβάλλει στην κατάρριψη ενός μύθου.
Αν κάποιοι παραβίασαν τα περιοριστικά μέτρα, αυτοί δεν ήταν πολίτες που πατούν στέρεα στη γη, ανεξαρτήτως ιδεολογικών και πολιτικών αντιλήψεων, μορφωτικού επιπέδου και οικονομικής κατάστασης (πρέπει να επαινεθούν έμπρακτα όσοι τήρησαν τα μέτρα περιορισμού παρά το μέγεθος του οικονομικού πλήγματος που δέχτηκαν). Τα παραβίασαν κάποιοι φανατικοί της θρησκείας που αντίθετα προς κάθε επιστημονική μαρτυρία πίστεψαν πως οι ίδιοι δεν θα πάθουν κάτι, θα τους προστατέψει ο θεός, ή θα εξασφαλίσουν θέση στον παράδεισο ή αν ήταν ιεράρχες ένιωσαν ότι θα χάσουν τον έλεγχο επί των πιστών. Δηλαδή όσοι ενδιαφέρθηκαν μόνο για τον εαυτό τους αλλά όχι για τον πλησίον. Στο σημείο αυτό να προσθέσουμε ότι ο θρησκευτικός φανατισμός και όσοι ή ό,τι στηρίζεται σε αυτόν δέχθηκε βαρύ πλήγμα, τίποτα δεν θα είναι ξανά το ίδιο. Πολλοί ορθόδοξοι αναγκάστηκαν να παραδεχτούν ότι μπορείς να επικοινωνήσεις με το θεό και χωρίς την παρουσία στην εκκλησία, χωρίς τη διαμεσολάβηση του ιερέα.
Με αυτό το δεδομένο, έστω και κατ’ εξαίρεση, ούτε η «επικρατούσα» θρησκεία, η «επικρατούσα» χριστιανική πίστη και πρακτική θα είναι ξανά η ίδια. Είναι ενδιαφέρουσα η θέση στην οποία έχει περιέλθει η Ορθόδοξη εκκλησία. Από τη μια αντιλαμβάνεται ότι η “ατομική λατρεία” δυναμιτίζει την ορθόδοξη αντίληψη του χριστιανισμού. Εξ ου και η αντίδρασή της (καθώς και σε άλλες χώρες του “ορθόδοξου τόξου”, όπως λ.χ. τη Βουλγαρία ή την Κύπρο). Από την άλλη “παίζει” εκ του ασφαλούς. Ξέρει ότι δεν υπάρχει το χέρι που θα κόψει τον ομφάλιο λώρο. Τι απομένει; Ακόμα μεγαλύτερη πολιτικοποίηση και υλική εργαλειοποίηση της πίστεως.
Οι «τεμπέληδες δημόσιοι υπάλληλοι» είναι ένας ακόμα μύθος που κατέρρευσε. Παρά τα μεγάλα προβλήματα και ελλείψεις που αντιμετωπίζει το ΕΣΥ, το ιατρικό, νοσηλευτικό και άλλο προσωπικό αυτού του συστήματος επέδειξαν θαυμαστές επιδόσεις, εργαζόμενοι μεγάλα χρονικά διαστήματα και σε αρκετές περιπτώσεις χωρίς τα απαραίτητα προστατευτικά μέτρα για τους ίδιους, φτάνοντας ορισμένες φορές στα όρια της αυτοθυσίας. Η έκκληση για χειροκρότημα αντί για παροχή επαρκών μέσων προστασίας απέναντι στους κινδύνους ή για αντίστοιχες αμοιβές, ακριβώς από εκείνη την πλευρά που έρχονταν η απαξίωση του προσωπικού του ΕΣΥ, έγινε η πράξη αυτοκτονίας αυτού τουλάχιστον του μέρους του κοινωνικού αυτοματισμού και της νεοφιλεύθερης ύβρεως απέναντι στο παραγωγικό τμήμα του ελληνικού δημόσιου.
Οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων έδωσαν και δίνουν τη δική τους μάχη να κρατήσουν όρθια εκπαιδευτικά και κοινωνικά (ίσως πολύ σημαντικότερο αυτό) την εκπαίδευση με τη διεξαγωγή των μαθημάτων και άλλων δραστηριοτήτων μέσω διαδικτύου. Και το πέτυχαν. Σε πολλές περιπτώσεις πριν τους δώσει κάποιος κάποια εντολή ή οδηγία, με δική τους πρωτοβουλία. Κάτω από δύσκολες συνθήκες. Δεν είναι αυτονόητο ούτε και υποχρεωτικό να έχουν όλοι οι μαθητές/φοιτητές πρόσβαση στο διαδίκτυο. Πολλοί δεν έχουν διότι κανείς δεν το εξασφάλισε ούτε οι δικές τους δυνατότητες. Δεν έχουν ηλεκτρονικό υπολογιστή, desktop, lap top ή tablet όλοι οι μαθητές/φοιτητές. Πολλοί δεν έχουν διότι κανείς δεν το εξασφάλισε ούτε οι δικές τους δυνατότητες. Δεν είναι αυτονόητο ούτε και υποχρεωτικό να έχουν όλοι οι εκπαιδευτικοί οικιακή πρόσβαση στο διαδίκτυο. Πολλοί δεν έχουν διότι κανείς δεν το εξασφάλισε ούτε οι δικές τους δυνατότητες. Δεν έχουν ηλεκτρονικό υπολογιστή, desktop, lap top ή tablet όλοι οι εκπαιδευτικοί, κυρίως της Α’/βάθμιας και της Β/βάθμιας εκπαίδευσης. Πολλοί δεν έχουν διότι κανείς δεν το εξασφάλισε ούτε οι δικές τους δυνατότητες. Δεν είναι αυτονόητο ότι οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες που χρησιμοποιούν είναι κατάλληλες ή εύχρηστες (ας σημειωθεί πως συχνά απαιτούν αρκετό χρόνο προετοιμασίας για να χρησιμοποιηθούν). Δεν υπάρχουν κατάλληλα προσαρμοσμένες για τον συγκεκριμένο σκοπό κάθε βαθμίδας και κλάδου εκπαίδευσης, απλά διότι κανείς δεν φρόντισε υπεύθυνα για αυτό. Δεν είναι αυτονόητο ότι όλοι οι εκπαιδευτικοί είναι προετοιμασμένοι για τη χρήση της από απόσταση εκπαίδευσης, όχι διότι δεν ήθελαν αλλά διότι αρκετές φορές δεν επιτρέπονταν. Η νεοφιλελεύθερη και εν πολλοίς εκμεταλλευτική του μόχθου των κάτω από τα πανιά του κοινωνικού αυτοματισμού, επίσης κατέρρευσε.
Ο μύθος της ισάξιας με τη δημόσια ή και «καλλιτερότερης» ελληνικής ιδιωτικής εκπαίδευσης επίσης προσπαθεί να κρατηθεί στα Τάρταρα γιατί μπορεί και πάει και παρακάτω. Μικρό χρονικό διάστημα χωρίζει την εκπαίδευση «Σκόιλ Ελικίκου» από την εξίσωση των κολεγίων που την προσφέρουν με τα δημόσια ΑΕΙ, ή από την ομιλία του αντιπροέδρου της κυβέρνησης που διακήρυττε on camera ότι τα ιδιωτικά κολλέγια είναι καλλίτερα από τα δημόσια πανεπιστήμια. Νομίζω πως αν πραγματικά το πιστεύει και δεν ήταν προπαγανδιστικό τρικ, τώρα είναι η πιο μεγάλη ώρα να το ξαναπεί δημοσίως.
Η ιδέα πως η ΕΕ δεν είναι απλά ένας χώρος (κερδοσκοπικών) οικονομικών συναλλαγών, όπου οι χώρες (δηλαδή οι κυρίαρχες τάξεις τους) συμπεριφέρονται όπως οι παίκτες του πόκερ, αλλά είναι κάτι πολύ περισσότερο, μια ένωση οικονομικής και κοινωνικής αλληλεγγύης, αξιών και θεσμών κοκ κοκ επίσης τραυματίστηκε βαριά. Τα κλειστά σύνορα μεταξύ τους, η απουσία ιατρικής ή άλλη βοήθειας μεταξύ τους, το κατασχεμένο ιατρικό υλικό στα αεροδρόμια της Γερμανίας ή της Τσεχίας που προερχόταν από την Κίνα, δεν θα ταξιδέψει για τις χώρες προορισμού αλλά θα κρατηθεί για τις ανάγκες των Γερμανών και των Τσέχων αντίστοιχα (ανάλογη πράξη έπραξε και η Τουρκία με υλικό προοριζόμενο για την βαριά πληττόμενη Ισπανία), καθώς και πολλά άλλα, είναι αδιάψευστος μάρτυρας.
Με μεγάλη ευκολία κυβερνήσεις και εκπρόσωποι υπερεθνικών οργανισμών διακήρυξαν ότι βρισκόμαστε σε πόλεμο. Το έκαναν όταν ήθελαν να συγκινήσουν τους πληθυσμούς για να εξασφαλίσουν την υπακοή ή τη συνεργασία τους, ή να κρύψουν την ανεπάρκειά τους ή την κοινωνική ανισότητα σε αυτόν τον «πόλεμο». Αλήθεια αφού έχουμε πόλεμο τι κάνει το ΝΑΤΟ; Και φυσικά δεν εννοούμε τους στρατιώτες και το πολεμικό υλικό, αλλά τις υγειονομικές του υποδομές. Για την προστασία τίνος από ποιόν τις κρατάει ανέπαφες αφού έχουμε πόλεμο;
Εν κατακλείδι, η υγειονομική κρίση COVID-19 και οι αντιδράσεις των κοινωνιών δείχνουν ότι ένας άλλος κόσμος δεν είναι απλά εφικτός, αλλά αναγκαίος. Το ερώτημα είναι ποια από τις δυνατές απαντήσεις θα δώσουν (οι κοινωνίες).
* Το κείμενο αυτό μπορεί να επεκταθεί (π.χ. για τη στάση και τα δημοσιεύματα των ΜΜΕ και τη σχέση πολιτικού συστήματος και ΜΜΕ, θέματα για τα οποία ήδη μιλήσαμε, αν και όχι εκτενώς) και να εμπλουτιστεί (με μετρήσιμα στοιχεία) – κι αυτό θα γίνει. Και θα αποτελέσει το περιεχόμενο μιας ιδιαίτερης και ξεχωριστής διάλεξης όταν πάλι βρεθούμε στα αμφιθέατρα.
