Η συζήτηση περί ψευδών ειδήσεων έγινε μόδα. Ίσως γιατί το θέμα «πουλάει», καθότι άγνωστο στο ευρύ κοινό. Σαν μόδα θα περάσει, ίσως σύντομα. Ωστόσο στη συζήτηση αυτή εμφιλοχωρούν και ψεύδη.
Ψεύδος πρώτο: οι ψευδείς ειδήσεις είναι κάτι νέο. Μια πληκτρολόγηση στο Google προτείνει πάνω από 2, 5 εκατ. διευθύνσεις για την ιστορία τους. Ορισμένες ξεκινάνε από την εμφάνιση του Τύπου, άλλες φτάνουν μέχρι την κλασσική Αθήνα ή τις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. Μεταξύ αυτών οι ιστορίες για το τέρας του Λοχ Νες, τη νεκροτομή των εξωγήινων στο Roswell, τα πρωτόκολλα της Σιών, ακόμα και για την ύπαρξη του Χριστού. Κορυφαίο ψεύδος ήταν η είδηση περί όπλων μαζικής καταστροφής του Ιράκ. Στην Ελλάδα λαμπρή επίδοση γνωρίσαμε την 21η Ιουνίου 2009 όταν εφημερίδα του γνωστού συγκροτήματος, δημοσίευσε ρεπορτάζ για την επίσκεψη του Ερντογάν, η οποία εν τω μεταξύ είχε ακυρωθεί.
Ωστόσο υπάρχει κάτι νέο στις ψευδείς ειδήσεις. Είναι η «κοινωνικοποίηση» τους. Πριν το διαδίκτυο, το μονοπώλιο της δημοσιότητας είχαν τα μονόδρομα ΜΜΕ. Επομένως είχαν και το μονοπώλιο των ψευδών ειδήσεων. Σήμερα τη δυνατότητα αυτή την έχουν όσοι ξέρουν ανάγνωση και γραφή, διαθέτουν υπολογιστή ή κινητό και σύνδεση στο διαδίκτυο. Ένα από τα ερωτήματα είναι: όσοι καυτηριάζουν το φαινόμενο, ιδιαίτερα στο διαδίκτυο, το κάνουν λόγω του ίδιου του φαινομένου ή λόγω της απώλειας του μονοπωλίου;
Ψεύδος δεύτερο. Οι ψευδείς ειδήσεις είναι όλες το ίδιο επικίνδυνες. Κάποιος μπορεί να θέλει απλώς να προβληθεί ισχυριζόμενος ότι ο παππούς του, που υπήρξε δήμαρχος σε γνωστή πόλη, είχε ιδιαίτερες ερωτικές επιδόσεις ή ευγενική καταγωγή και να το αντιγράψουν μερικές δεκάδες blogs. Άλλος, για να κάνει πιο εντυπωσιακό έναν ξυλοδαρμό ίσως προσθέσει άλλους δέκα να κακοποιούν το θύμα κι αυτό να αναπαραχθεί ευρέως. Ωστόσο αυτός που γράφει για τις θεραπευτικές ιδιότητες της φραπελιάς αποσκοπεί σε οικονομικό όφελος (με πιθανή βλάβη υγείας στους καταναλωτές), όπως και εκείνος ο οποίος γράφει ότι για την κρίση φταίνε οι εργαζόμενοι, επιδιώκει πολιτικό όφελος που βλάπτει με το δικό του τρόπο την τσέπη και τα δικαιώματα των πολιτών. Πρόκειται για δυο τελείως διαφορετικά μεγέθη ως προς τις επιπτώσεις τους. Ως εκ τούτου δεν είναι καθόλου τυχαίο που η διόγκωση των ψευδών ειδήσεων πάει χέρι χέρι με τη διεύρυνση της εμπορευματοποίησης και της ιδιωτικοποίησης στα ΜΜΕ.
Ψεύδος τρίτο. Οι ψευδείς ειδήσεις είναι ψευδείς για τον ίδιο λόγο. Πράγματι, υπάρχουν ειδήσεις που περιγράφουν ανύπαρκτα γεγονότα. Αυτό είναι μάλλον το μικρότερο ποσοστό των fake news. Η πρακτική διώκεται νομικά σε πολλές χώρες, αλλά τιμωρείται και από τα ίδια τα μέσα, εκτός αν πηγή τους είναι δεν είναι δημοσιογράφοι αλλά πολιτικοί, επιχειρηματίες κ.ά. Αρκετά ΜΜΕ λατρεύουν τέτοιες ειδήσεις. Πουλάνε χωρίς να έχουν τα ίδια ευθύνη για το ψεύδος. Όμως υπάρχουν και ειδήσεις το ψεύδος των οποίων βρίσκεται στην πτυχή του γεγονότος που θεωρούν σημαντικό ή στη γενικότερη ερμηνεία τους. Είναι και οι πιο πολυπληθείς. Το ψεύδος δεν έχει να κάνει με τα γεγονότα, αλλά με την άποψη για τα γεγονότα. Όσο το μονοπώλιο των ψευδών ειδήσεων ήταν στα χέρια των συγκεντρωτικών ΜΜΕ, κυρίως η θεωρία και η έρευνα έδειχναν ότι οι ειδήσεις δεν λένε κάποια αλήθεια αλλά μια περιγραφή γεγονότων υπό το πρίσμα μιας άποψης, συνήθως της κυρίαρχης. Η κοινωνικοποίηση των ψευδών ειδήσεων έκανε εμφανές αυτό που ήταν καλά κρυμμένο για χρόνια. Ίσως αυτό να ενοχλεί εξίσου κάποιους.
Ψεύδος τέταρτο. Ψευδείς ειδήσεις βρίσκονται μόνο μεταξύ αυτών που δημοσιεύονται. Λάθος. Ψευδείς ειδήσεις είναι και εκείνες που έχουν αφαιρέσει γεγονότα-κλειδί από την περιγραφή της πραγματικότητας.
Σε κάθε περίπτωση οι ψευδείς ειδήσεις πρέπει να αντιμετωπιστούν. Ήτοι, η δημοσιοποίηση ανύπαρκτων γεγονότων να εμποδίζεται ριζικά και η δημοσιοποίηση όλων των απόψεων και των υπαρκτών γεγονότων να γίνεται ανεμπόδιστα και χωρίς εμπορικά κριτήρια.
Μπορούμε;
Δημοσιεύτηκε στο 1ο φύλλο της εφημερίδας “Νέα σελίδα”
